De rook van het verkiezingsgeweld is opgetrokken. Een nieuwe Kamer geïnstalleerd. Alle ogen zijn gericht op formateurs en onderhandelaars. Alsof we alweer vergeten zijn dat op de rand van een nieuw politiek bedrijf ook de opstelling is gewijzigd. Welke veranderingen hebben zich onopgemerkt voltrokken? In dit eerste deel: opmerkelijke gelijkenissen tussen PVV en SP.
Met verkiezingsretoriek verhulden de politieke kopstukken tijdens de campagne spanningsvolle bewegingen in hun partijen. Maar wie goed kijkt, ontdekt ze toch. De achilleshiel: de samenstelling van de kandidatenlijsten en, in het verlengde, de nieuwe Kamerleden die op 12 september de felbegeerde blauwe zetel veroverden. Dat geldt zeker op de politieke flanken van de SP en PVV – waar de uitersten elkaar raken.
Hermetisch gesloten
Van echte nieuwkomers is bij beide partijen geen sprake. Voor de PVV veroverden Barry Madlener (8), Reinette Klever (12) en Machiel de Graaf (15) een Kamerzetel. Madlener was van 2006 tot 2009 PVV-Kamerlid en vertegenwoordigt de PVV sindsdien in het door de partij verguisde Europees Parlement. De andere twee deden dat tot 12 september in de Eerste Kamer. De Graaf zelfs als fractievoorzitter. Die functie bekleedt hij bovendien ook in de gemeenteraad van Den Haag. De enige nieuwkomer voor de socialisten is Arnold Merkies (15). Binnen de partij geen onbekende: hij schuift door als fractiemedewerker op financiën.
Dat beeld van twee hermetisch afgesloten bolwerken verandert niet als we kijken naar de kandidaten die het níet hebben gehaald. De voormalige gedoogpartner PVV en aspirant-regeerpartij SP lijken bang voor de boze buitenwereld. Vooral de lijst van de socialisten zegt alles. Van de vijftien voormalige Kamerleden hield eentje ermee op. De overige veertien bezetten de plaatsen één tot en met veertien. Van de zestien voormalige nieuwe verkiesbare kandidaten – reminder: de SP stond een maand geleden in de peilingen nog op 30 – werkt(e) meer dan de helft voor de partij in de Kamer of op het hoofdbureau. Die mate van incrowd evenaart maar één andere partij: de PVV. Beide partijen onderhouden qua kandidaten nauwelijks banden met de commerciële sector en/of het maatschappelijk middenveld. Bij de PVV en SP volgt het Kamerlidmaatschap vrijwel uitsluitend na jaren trouwe dienst.
Kaderdiscipline, of sektarisch?
Bij de socialisten heerst kaderdiscipline. Daardoor hebben toch al zeldzame, frisse actievoerders als Ike Teulings (nummer 20, campagneman Greenpeace), Nicole van Gemert (21, directeur ‘Bont voor Dieren’) en Meta Meijer (30, Milieudefensie) het niet gered. Bij de PVV gaat het nog iets verder. Van meet af aan stond er nooit een onbekend gezicht op een verkiesbare plaats. Wilders’ beweging heeft iets sektarisch. Niet geheel onbegrijpelijk: de PVV-voorman wilde herhaling van debacles zoals die van ‘brievenbusplasser’ Eric Lucassen koste wat kost voorkomen.
Maar er is meer aan de hand. Wilders stootte de voormalige PVV-Kamerleden Richard de Mos en Jhim van Bemmel van de lijst. Beiden waren niet van onbesproken gedrag, maar zeker niet politiek onhoudbaar. Beiden bouwden de afgelopen regeerperiode een positie buiten de PVV op. De Mos vond makkelijk de media, vooral Powned. De pragmatische Van Bemmel stond erom bekend – werd er in Haagse kringen zelfs om geroemd – dat hij soepel met concullega’s uit andere partijen samenwerkte. Speelde dat misschien op de achtergrond een rol in Wilders’ overwegingen?
Ook valt op dat behalve running mate Fleur Agema (bijna 35 duizend stemmen) niemand op de PVV-lijst veel voorkeurstemmen in de wacht sleepte. Zelfs ‘prominenten’ als Martin Bosma en Dion Graus komen niet verder dan twee- à drieduizend. Ter vergelijking: Tjeerd van Dekken, 35e voor de PvdA, kreeg 5176 voorkeurstemmen. Ook in dat opzicht is de PVV minstens gesloten en hiërarchisch, maar ook een beetje sektarisch: alles draait om Grote Leider Geert en andere kopstukken ontbreekt het aan een onafhankelijke machtsbasis.
Boos en blank
Er is nog een laatste gelijkenis tussen deze flankpartijen. Dat de PVV uitpuilt met ‘boze blanke burgers’ zal niemand verbazen. Maar dat de SP met dezelfde noot muziek maakt lijkt het journaille te ontgaan. Weliswaar zitten de van oorsprong Turks-Koerdische Sadet Karabulut en de Afghaanse Farshad Bashir respectievelijk sinds 2006 en 2008 voor de SP in de Kamer, maar de voormalige zestien verkiesbare nieuwe kandidaten zijn allemaal – net als de rest van de partij – behalve boos opvallend blank. Wie geen Nederlands verstaat, zal geen verschil zien.