De VVD en SP strijden om de eer de grootste te worden. Om de eer, maar niet om de punten. Wie in het Torentje komt en tegen welke prijs hangt namelijk, ondanks een historische dieptepunt in de peilingen, af van het CDA. Dat is de – radicaal afwijkende – verkiezingsvoorspelling van VB&P.
De PvdA zit na Samsons sterke optreden in de lift. Toch staan alle partijen met krap drie weken op de teller nog steeds twee straatlengtes achter op de VVD en SP. Tenzij de PvdA in sneltreinvaart momentum ontwikkelt en dat tot 12 september vasthoudt, geeft Rutte óf Roemer zijn naam aan het volgende kabinet. De ander belandt waarschijnlijk met gevolg in de oppositiebankjes, want samenwerking is – behalve voor VVD-coryfee Hans Wiegel – een laatste toevlucht. De hamvraag: krijgen we een coalitie linksom, of gaat ie toch rechtsom?
Dat is niet enkel een kwestie van zetels, maar ook van bondgenoten. Zeker nadat alle partijen behalve de VVD een gedoogconstructie hebben afgeschreven. Een coalitie vormen is meer nog dan in 2010 in 2012 een uitdaging van formaat.
Wilders’ beweging staat namelijk buitenspel. Ten eerste omdat niemand met hem wil. Na het echec in het Catshuis hebben ook VVD en CDA hun lesje geleerd. Bovendien speelt Wilders zelf ook liever buitenstaande aan het Binnenhof. Het PVV-verkiezingsprogramma is onvervalst polemisch en voor Jhim van Bemmel, het PVV-Kamerlid dat moeiteloos collega’s van andere partijen wist te vinden, was onverwachts geen plaats meer.
Tegelijkertijd is de electorale verschuiving naar de politieke flanken overgeslagen op links. Vind nog maar een meerderheid. Welke opties hebben SP en VVD dit najaar?
Linksom
Roemer zou het liefst met PvdA en GroenLinks regeren. Maar hoe realistisch is dat? Zij halen in geen enkele peiling zestig zetels. Bovendien zakt de SP als PvdA stijgt en vice versa. Roemers socialisten hebben voor een meerderheid minimaal D66 of CDA nodig.
D66 is logischer, luidt de heersende gedachte. Vanuit een linkse coalitie geredeneerd misschien, maar van wederzijdse affectie is geen sprake. Onder Pechtold vaart D66 een rechts-liberale koers. De zegepraal van financiële whizzkid Wouter Koolmees, achter running mate Stientje van Veldhoven inmiddels tweede man, versterkt die opschuiving.
Voor Europagezinde Koolmees en de zijnen is de 3-procentsnorm heilig, terwijl de SP het als een onzalig en onwenselijk Brussels dictaat beschouwt. D66 pleit voor verhoging van de AOW-leeftijd en versoepeling van het ontslagrecht, SP ageert ertegen. De een pleit voor het beperken van zorguitgaven, de ander wil investeren: je kunt er vergif op opnemen. Beide programma’s staan haaks op elkaar en bovendien toont onderzoek van Maurice de Hond aan dat Pechtolds electoraat niet erg gecharmeerd is van Roemer. Een compromis smeden is ondoenlijk.
SP is dus veroordeeld tot CDA. Die partij neemt het minder nauw met de 3-procentsnorm. Buma’s achterban is nog minder dan die van Pechtold gecharmeerd van Roemer, maar met een schuin oog op het recente verleden zal de CDA-partijtop dat eerder zien als een goede onderhandelingspositie, dan als een motie van afkeuring.
Rechtsom
VVD staat strategisch sterker dan SP. Rutte en Pechtold kunnen zaken doen, aldus het sociaal-liberale kopstuk onlangs in een interview met Vrij Nederland. Rutte en Buma ook. En de huidige premier deed dat onlangs ook al met ChristenUnie en GroenLinks. Met de PvdA niet, maar dat lag niet in eerste instantie aan Rutte. Op papier zijn er voor de VVD veel mogelijkheden: van Kunduz tot Paars+ en alle combinaties daartussen.
Bij een gunstige uitslag heeft Rutte niet, zoals tegenstrever Roemer, het CDA nodig. Met D66, PvdA en GroenLinks of ChristenUnie is een meerderheid mogelijk. Maar de vraag is: waarom zou VVD voorkeur geven aan PvdA en GroenLinks of ChristenUnie boven CDA? Ook over rechts staan de christendemocraten in de basisopstelling.
Aan de onderhandeltafel
Onafhankelijk van de samenstelling: Buma zit straks aan de onderhandeltafel – en bovendien in een comfortabele positie, want afgestraft voor de samenwerking met de PVV en voor de tweede keer op rij bijna gehalveerd. ‘Regeren?! Beter slaan wij een ronde over…’
Tel daar een nieuwe en onervaren ploeg en de nog nauwelijks naar concrete issues vertaalde koers van het Strategisch Beraad bij op. Buma heeft sterke argumenten om zijn opponenten op de mouw te spelden dat hij de oppositiebankjes verkiest. Daar komt bij dat zij achterban Roemer niet ziet zitten. Alle ingrediënten om de ijzersterke strategische positie uit te spelen zijn aanwezig.
Zonder grote verschuivingen in de voorkeur van dertien miljoen stemgerechtigde Nederlanders schudt en deelt de partij die twee keer op rij is afgestraft dit najaar de kaarten. Dat is uniek in de parlementaire geschiedenis. Ironisch wordt de onderhandelingspositie van Buma met iedere kiezer die het CDA de rug toekeert sterker.
Niet Rutte, niet Roemer, niet Henk en Ingrid, zelfs niet al die andere kiezers, maar het getergde CDA, verguisd, beschimpt en kleiner dan ooit, heeft het straks gewoon weer voor het zeggen.